Op 16 mei 2025 gaf Remieg Aerts, biograaf van Thorbecke, een lezing getiteld
“Spinoza en Thorbecke: wat is vrijheid?”
De lezing werd georganiseerd door de KNAW en de Amsterdamse Spinozakring.
De video van de lezing is hier te zien: https://www.youtube.com/watch?v=31Vxv3y62Ok
Samenvatting
Johan Rudolph Thorbecke (1798-1872), was een van de meest invloedrijke Nederlandse politici en denkers uit de 19e eeuw, en de vader van onze grondwet uit 1848. Hij had een duidelijke visie op hoe deze grondwet moest bijdragen aan de ontwikkeling van de samenleving. Zijn intenties gingen verder dan het waarborgen van individuele rechten; hij wilde een fundament leggen voor een samenleving waarin vrijheid, gelijkheid en solidariteit centraal stonden.
Hij werd sterk beïnvloed door de Duitse filosofie, het protestantisme en ook door Spinoza.
Thorbecke zag al vroeg de noodzaak van een sterke infrastructuur en juridische rechten om collectieve vooruitgang en maatschappelijke harmonie te bevorderen. Zijn ideeën en inzichten waren vooruitstrevend en in sommige opzichten zelfs eerder dan die van Karl Marx, vooral in zijn analyse van de maatschappelijke gevolgen van economische en technologische veranderingen.
Spinoza en Thorbecke
Thorbecke liet zich liet inspireren door de filosofie van Spinoza, maar tegelijkertijd afstand nam van bepaalde aspecten ervan. Thorbecke had een diep respect voor Spinoza's rationele benadering en zijn visie op de relatie tussen het goddelijke en de natuur. Spinoza beschouwde God en natuur als één en hetzelfde, wat bekend staat als zijn pantheïstische filosofie. Thorbecke daarentegen ontwikkelde een eigen visie, panentheïsme, waarin het goddelijke niet alleen in de natuur aanwezig is, maar ook daarboven uitstijgt.
Thorbecke stelde dat het goddelijke niet alleen aanwezig is in de natuur (zoals bij Spinoza), maar ook een transcendente dimensie heeft: het overstijgt de natuur. In het panentheïsme is God zowel immanent (aanwezig in de wereld) als transcendent (boven en buiten de wereld). Dit betekent dat het goddelijke niet volledig samenvalt met de natuur, maar dat het een hogere, meer universele en allesomvattende kracht is die de natuur overstijgt.
Thorbecke's panentheïsme weerspiegelt een meer religieuze en persoonlijke interpretatie van de relatie tussen God en de wereld, beïnvloed door zijn protestantse achtergrond. Dit onderscheid markeert een belangrijk verschil tussen de filosofieën van Thorbecke en Spinoza. Waar Spinoza een meer universele en abstracte benadering hanteerde, probeerde Thorbecke filosofie te verbinden met praktische maatschappelijke en politieke vraagstukken.
De spreker benadrukt dat Thorbecke, net als Spinoza, geloofde in rationaliteit en de kracht van intellectuele reflectie, maar dat hij tegelijkertijd een meer sociale en politieke dimensie aan zijn filosofie toevoegde. Thorbecke gebruikte deze ideeën om zijn visie op liberalisme en vrijheid vorm te geven, waarbij hij sociale cohesie en rechtvaardigheid centraal stelde. Hierdoor wist hij Spinoza's abstracte filosofie te vertalen naar concrete politieke en maatschappelijke principes.
Reactie plaatsen
Reacties